Każdy użytkownik Internetu ma nieograniczony dostęp do zamieszczonych tam publikacji — bez opłat, logowania czy innych ograniczeń technicznych (w tym konieczności zainstalowania dodatkowego, płatnego oprogramowania).
Publikowanie w otwartym dostępie umożliwia każdemu użytkownikowi swobodne czytanie, kopiowanie, drukowanie i wykorzystywanie do celów naukowych lub dydaktycznych udostępnionych w ten sposób treści, zgodnie z udzieloną licencją przez autora.
Otwarty dostęp zwiększa widoczność i łatwość wyszukiwania publikacji, a co za tym idzie – prowadzi do zwiększenia liczby ich cytowań i oddziaływania. Ułatwia i przyśpiesza komunikację naukową oraz współpracę między różnymi podmiotami – zarówno z obszaru nauki, jak i spoza niego (np. naukowców z przedsiębiorcami).
Pomaga również w zarządzaniu wiedzą i przeprowadzaniu ewaluacji, ułatwia archiwizację i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej. Jest skutecznym narzędziem promocji naukowca.
Czasem pojawiają się obawy, że otwarty dostęp do publikacji narazi autorów na większe ryzyko plagiatów, ale im szerzej dostępny jest pełny tekst utworu, tym łatwiej takie naruszenia zidentyfikować i eliminować. Opublikowanie utworu na wolnej licencji pozwala śledzić plagiaty z użyciem technik maszynowych. Jeśli nawet otwarty dostęp zwiększa ryzyko naruszeń, to równocześnie zwiększa się skala dostępnych metod, które mogą im przeciwdziałać.
Zielona droga – autor samodzielnie deponuje swoje publikacje w repozytorium (zgodnie z umową zawartą z wydawcą).
Autor, publikując w czasopiśmie, zrzeka się częściowo lub całkowicie swoich praw autorskich majątkowych do artykułu. Wydawnictwa mają określoną politykę OA, zgodnie z którą autor może samodzielnie rozpowszechnić swoją pracę. Najczęściej jest to:
Zasady OA poszczególnych czasopism można sprawdzić w serwisie Sherpa/RoMEO, który gromadzi informacje na temat polityk OA poszczególnych wydawców. Bazę można przeszukiwać po nazwie wydawnictwa, tytule czasopisma bądź numerze ISSN. Stosowane są cztery kolory dla oznaczenia strategii wydawców względem preprintów i postprintów:
Dodatkowo polityki poszczególnych wydawców można sprawdzić również w serwisie DOAJ (Directory of Open Access Journals).
Publikacja powinna zostać zdeponowana w otwartym repozytorium, które zapewnia odpowiednią infrastrukturę przystosowaną do długotrwałego przechowywania i udostępniania plików oraz jest indeksowane w różnych bazach bibliograficzno-abstraktowych i wyszukiwarkach naukowych. To z kolei ma znaczący wpływ na liczbę cytowań.
Złota droga - wydawca zapewnia bezpłatny dostęp do wszystkich artykułów na stronie internetowej czasopisma, natychmiast po publikacji. Rozróżniamy dwa rodzaje:
Full Gold Open Access - brak opłat abonamentowych. Wydawcy pobierają tzw. opłatę za przetwarzanie artykułu (APC — Article Processing Charges), musi zostać uiszczona przez autora lub instytucję finansującą.
Hybrid Gold Open Access - autorzy publikują w tradycyjnych czasopismach subskrypcyjnych, ale mogą wybrać złoty dostęp dla swoich publikacji opłacając APC. Po opublikowaniu artykułu jest on w pełni dostępny dla czytelników.
Różnice między Green OA a Gold OA
Diamentowa droga - wydawca nie pobiera opłat autorskich APC (Article Processing Charge) ani opłat od czytelników za dostęp do publikacji. Koszty redakcyjne pokrywają instytucje, uniwersytety, ośrodki badawcze, muzea, biblioteki czy towarzystwa naukowe związane z danym czasopismem.
Czarny dostęp - nielegalny otwarty dostęp do odpłatnych publikacji naukowych bez wiedzy i zgody autorów. Często wiążący się z łamaniem praw autorskich, pomijaniem zgody wydawców oraz brakiem kosztów, które ponoszone są przez różne podmioty w standardowych modelach publikowania otwartego.